Nga Fatmir Popja
Gazetari Armand Braho, i njohur dhe i angazhuar prej vitesh në temat sociale dhe historike, ka shënuar një sukses domethënës me premierën e dokumentarit të tij më të ri, me titull “Rikthimi i Zonjave”. Ky dokumentar u shfaq për herë të parë në edicionin e 15-të të Festivalit Ballkanik të Filmit dhe Kulinarisë, i cili u zhvillua në qytetin e Pogradecit, një ngjarje që mbledh çdo vit emra të njohur të filmit, artit dhe gazetarisë në Ballkan. Në këtë festival, dokumentari “Rikthimi i Zonjave” i gazetarit Armand Braho konkurroi mes 50 filmave e dokumentarëve të autorëve më me emër të kësaj fushe.
Një rrëfim i fuqishëm mbi gruan shqiptare nën diktaturë
“Rikthimi i Zonjave” është më shumë sesa një dokumentar, është një akt kujtese, një homazh për gratë që jetuan dhe mbijetuan në një nga periudhat më të errëta të historisë shqiptare. Me një qasje njerëzore, të ndjerë dhe artistikisht të përpunuar, Braho sjell në ekran tregimet e grave shqiptare gjatë diktaturës komuniste: vuajtjet, sakrificat, qëndresën dhe forcën e tyre përballë dhunës, izolimit dhe padrejtësive të një sistemi shtypës. Dokumentari ngrihet si një reflektim i thellë dhe aktual për shoqërinë shqiptare, duke na rikujtuar se historia nuk duhet thjesht të kujtohet, por të kuptohet dhe të mësohet prej saj.
Ky dokumentar flet për jetën e grave që i mbijetuan kampeve famëkeqe në diktaturë, bazuar në rrëfimin e 90-vjeçares Fatime Haxhillari, e cila kaloi 38 vite në internim. Fatime Haxhillari nga Arrza ishte vetëm 13 vjeçe kur u internua, në vitin 1948. Ajo i kaloi 38 vite nga një kamp internimi në tjetrin, nga Valiasi në Kodër-Kamëz, Tepelenë e deri në Plug të Lushnjës. U internua kur ishte 13 vjeçe dhe u lirua në vitin 1986. Në Plug u njoh me bashkëshortin, gjithashtu të internuar, Syrja Haxhillari, dhe sollën në jetë tre fëmijë. Shkak i persekutimit ishte arratisja e vëllait të Fatimes, Nuredin Nurçe.
Rezonanca emocionale dhe mesazhi shoqëror
Premiera e filmit u prit me interes të lartë nga publiku dhe komuniteti artistik. Prania e miqve, familjarëve dhe kolegëve në sallën e kinemasë së Pogradecit ishte dëshmi e lidhjes që gazetari Armand Braho ka krijuar ndër vite me publikun e tij. Një moment i veçantë i kësaj premiere ishte edhe ekspozimi për herë të parë i dosjeve të deklasifikuara të ish-Sigurimit të Shtetit, që i përkasin familjes së vetë autorit. Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit dhe fotografi të ruajtura me fanatizëm nga familjet Haxhillari e Nurçe, të cilat vuajtën në kampet famëkeqe të komunizmit, u ekspozuan në hollin e kinemasë së Pogradecit. Ky akt i guximshëm shërbeu si një shtesë e rëndësishme në kontekstin e dokumentarit, duke e bërë përjetimin edhe më autentik dhe personal të Brahos në rolin e producentit, i cili tregon se ideja për këtë prodhim lindi që në fëmijëri, nga tregimet e familjarëve.
Në një reagim emocional në rrjetet sociale, Braho falënderoi të gjithë ata që ishin pjesë e premierës, por edhe ata që e mbështetën në distancë. Ai shkroi:
“Ju jam mirënjohës! Nuk më mbetet gjë tjetër vetëm të them FALEMINDERIT… Përqafime dhe mirënjohje!”
Këto fjalë të thjeshta, por të ndjera, shprehin modestinë dhe përulësinë e një gazetari që ka vendosur ta kthejë dhimbjen personale dhe kolektive në një formë arti me ndikim të gjerë.
Arti si mjet reflektimi dhe rikujtese
“Rikthimi i Zonjave” u cilësua si një nga ngjarjet më emocionuese të festivalit, jo vetëm për tematikën e tij, por edhe për mënyrën se si i qaset një historie të ndjeshme, shpeshherë të heshtur në diskursin publik shqiptar. Me mjeshtri profesionale, Braho i jep zë atyre që për dekada janë heshtur dhe margjinalizuar, duke përdorur dokumentarin si një urë mes së shkuarës dhe të tashmes. Ky sukses shënon një tjetër arritje në karrierën e Armand Brahos dhe një hap të rëndësishëm në fuqizimin e zërit të gazetarisë dokumentare në Shqipëri, një fushë që gjithnjë e më shumë po bëhet një mjet i rëndësishëm për të ndriçuar të vërteta historike dhe sociale.
“Rikthimi i Zonjave” është një thirrje për reflektim dhe një akt nderimi për të gjitha gratë që nuk patën mundësinë të flasin. Falë punës së palodhur dhe ndjeshmërisë së gazetarit Armand Braho, zërat e tyre tani dëgjohen më qartë se kurrë. Suksesi i këtij dokumentari është dëshmi se gazetaria nuk është vetëm informim, por edhe mision, kujtesë dhe kurajë.
